medicalblog.gr

Η παραπάνω ιπποκρατική ρήση είναι η πρώτη ιστορικά ιατρική αναφορά, σχετικά με την ιατρικώς εποπτευόμενη εξατομικευμένη άσκηση και διατροφή (Medical fitness – Medical nutrition).Σήμερα διανύουμε την εποχή της ιατρικής που βασίζεται σε αποδείξεις (evidence-based medicine). Ανακύπτουν συνεπώς μερικά αμείλικτα ερωτήματα:

1. Τι είναι η ιατρικώς εποπτευόμενη άσκηση και διατροφή;
2. Πρόκειται για μύθο ή πραγματικότητα;
3. Είναι οικονομικά αποτελεσματική (cost effective) για τα άτομα και τις κοινωνίες;
4. Είναι επιβεβλημένη, και αν ναι, σε ποιες περιπτώσεις;
5. Ποια είναι τα απαραίτητα κλινικά εργαλεία για να εφαρμοστεί αυτή η υψηλού επιστημονικού επιπέδου εξατομικευμένη προσέγγιση στο ζήτημα της υγείας του ατόμου;

Πρόκειται για ατομική (medical personal training) ή ομαδική (medical group training) άσκηση και διατροφή (medical personal nutrition), που απευθύνεται στις εξής ομάδες του γενικού πληθυσμού:

• Άτομα με αυξημένο κίνδυνο νόσησης από χρόνιες παθήσεις (όπως σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, καρδιακή ανεπάρκεια, στυτική δυσλειτουργία, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια κ.α.)
• Άτομα που ήδη νοσούν, στα οποία πάσχουν ένα, δύο, τρία ή και περισσότερα ζωτικά όργανα (πχ. καρδιά ή/και πνεύμονες ή/και νεφροί ή/και συκώτι ή/και εγκέφαλος)
• Άτομα που απαιτούν εξειδικευμένη περίθαλψη (όπως ηλικιωμένοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, έγκυες, παχύσαρκοι, ανορεκτικοί)

Από τον παραπάνω ορισμό, εύκολα κατανοεί ο αναγνώστης, ότι τα ιατρικώς εποπτευόμενα προγράμματα άσκησης και διατροφής είναι εξ’ορισμού αυστηρώς εξατομικευμένα και απαιτούν ολιστική προσέγγιση. Υπηρετούν δηλαδή τις ιδιαίτερες βιοψυχοκοινωνικές ανάγκες και παθολογίες του κάθε ατόμου και προϋποθέτουν την ύπαρξη μιας ομάδας ειδικών επιστημόνων που συνεργάζονται στενά μεταξύ τους.

Σύμφωνα με τους ορισμούς της αμερικάνικης εταιρείας ιατρικώς εποπτευόμενης άσκησης (Medical Fitness Association), τα σημεία που διαφοροποιούν ένα ιατρικό κέντρο αυτού του τύπου (Medical fitness center) από τα συνήθη εμπορικά κέντρα γυμναστικής (fitness facilities) είναι τα ακόλουθα:

• Ενεργή και τακτική ιατρική επίβλεψη σε εξειδικευμένο επίπεδο (focused medical supervision)

• Εξειδικευμένο και πιστοποιημένο νοσηλευτικό και λοιπό παραϊατρικό προσωπικό ήτοι: καρδιολόγοι, ψυχίατροι, ορθοπεδικοί, ιατροί φυσικής αποκατάστασης, ψυχολόγοι, εργοφυσιολόγοι, προσωπικοί γυμναστές (personal trainers), φυσιοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, νοσηλευτές, κ.α.)

• Κλινική διαχείριση του ατόμου και ενσωμάτωση των προγραμμάτων άσκησης και διατροφής στο κλινικό και βιοψυχοκοινωνικό του προφίλ

• Αξιοποίηση των δεδομένων της προσωπικής κατάστασης υγείας του ατόμου για τη δημιουργία εξατομικευμένης συνταγογράφησης άσκησης και διατροφής, με σκοπό τη μείωση του συνολικού κινδύνου για την υγεία του

• Μέγιστη αποτελεσματικότητα (επίτευξη στόχων υγείας και ευφορίας, διατήρηση κινήτρων για άσκηση) με τη μέγιστη ασφάλεια (μείωση τραυματισμών καταπόνησης και καρδιαγγειακών επεισοδίων)
• Εστίαση στη βελτίωση της υγείας της κοινότητας (εκπαιδευτικές-ενημερωτικές παρεμβάσεις και ομιλίες)

Επιπλέον, εκτός του ότι η ιατρικώς εποπτευόμενη άσκηση επικεντρώνεται στην φροντίδα ειδικών ομάδων του πληθυσμού, έχει επίσης ως στόχο την προώθηση της πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης*. Για να επιτευχθεί αυτό, οι περισσότεροι επαγγελματίες (Medical fitness professionals) και ιατρικά κέντρα αυτού του τύπου, έχουν υψηλού επιπέδου ιατρικό εξοπλισμό και προσωπικό.

Αυτό τους επιτρέπει να δουλέψουν με μία ευρεία ποικιλία ατόμων, όπως πχ. απολύτως υγιείς νέους φοιτητές, μαθητές, αθλητές σε πρωταθλητισμό ή συντήρηση κλπ. (πρωτογενής πρόληψη), άτομα με νεοδιαγνωσμένη υπέρταση (δευτερογενής πρόληψη) ή όσοι έχουν πρόσφατα αποφοιτήσει από ένα πρόγραμμα καρδιακής αποκατάστασης μετά από ένα bypass ή μπαλονάκι (τριτογενής πρόληψη).Από τα παραπάνω συνάγεται ότι, τα ιατρικώς εποπτευόμενα εξατομικευμένα προγράμματα άσκησης και διατροφής είναι εντελώς ρεαλιστικά και εφαρμόσιμα, ενώ έχει αποδειχθεί με αρκετές μελέτες ότι είναι και οικονομικά αποτελεσματικά για τα άτομα και τις κοινωνίες (cost effective) σε πλείστες περιπτώσεις, όπως στα προγράμματα καρδιακής αποκατάστασης. Άρα, κάθε άλλο παρά μύθο, αποτελούν.

Ποια είναι όμως τα κλινικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται για να επιτύχουμε αυτό το εκλεπτυσμένο και εμπεριστατωμένο κλινικό αποτέλεσμα;

1. Εργοσπιρομετρία ή Καρδιοπνευμονική ή Καρδιοαναπνευστική δοκιμασία κόπωσης

Η καρδιοαναπνευστική δοκιμασία κοπώσεως (ΚΑΔΚ) είναι μία εξέταση υψηλής τεχνολογίας, που διερευνά την απόκριση στην άσκηση μιας αλυσίδας οργάνων και συστημάτων: αναπνευστικού, καρδιαγγειακού, αιμοποιητικού, περιφερικής μικροκυκλοφορίας, μυοσκελετικού και νευρικού συστήματος. Η εκτίμηση της λειτουργικότητας των διαφόρων οργάνων στην ηρεμία, τις περισσότερες φορές δεν αρκεί για τη διάγνωση και την εκτίμηση της πρόγνωσης μιας νόσου και τη λήψη θεραπευτικών αποφάσεων.

Σε μία πλήρη καρδιοαναπνευστική δοκιμασία κοπώσεως σε εργομετρικό ποδήλατο (κυκλοεργόμετρο) ή κυλιόμενο τάπητα περιλαμβάνονται:

• Εργοσπιρομετρία ήτοι μέτρηση αναπνευστικών – μεταβολικών παραμέτρων κατά την άσκηση (κατανάλωση οξυγόνου, αποβολή διοξειδίου του άνθρακος, εισπνευστική – εκπνευστική ροή, κατά λεπτό όγκος αερισμού, καταναλισκόμενες θερμίδες ανά λεπτό κλπ.)

• Οξυμετρία καθόλη τη διάρκεια της δοκιμασίας (δηλαδή το ποσοστό οξυγόνου του αίματος)

• Ηλεκτροκαρδιογράφημα καθόλη τη διάρκεια της δοκιμασίας

• Σπιρομέτρηση πριν τη δοκιμασία (και μετά σε κάποιες περιπτώσεις)

• Έλεγχος αναπνευστικών μυών ήτοι μέγιστη εισπνευστική – εκπνευστική πίεση (σε ειδικές περιπτώσεις)

• Αξιολόγηση καμπύλης ροής-όγκου προ, κατά τη διάρκεια και μετά την άσκηση (δηλαδή ποσότητα και ταχύτητα διακίνησης του αέρα στην κόπωση)
• Αέρια αίματος δηλαδή οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα σε ειδικές περιπτώσεις

Στην κλινική πράξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη διάγνωση, την εκτίμηση της αναπηρίας, την εκτίμηση της ικανότητας για άσκηση, την εκτίμηση της βαρύτητας και την πρόγνωση διαφόρων νοσημάτων, αλλά και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της φαρμακευτικής αγωγής.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας και της πληροφορικής κατά την τελευταία δεκαετία κατέστησαν την ΚΑΔΚ εύκολη στη χρήση. Έτσι, η ΚΑΔΚ είναι πλέον χρήσιμη σε ευρύ φάσμα κλινικών καταστάσεων. Η χρησιμότητα της δοκιμασίας αφορά όλα τα στάδια κάθε νόσου, συμπεριλαμβανομένων της διαγνώσεως, της εκτιμήσεως της σοβαρότητας, της εξελίξεως της νόσου, της προγνώσεως και της ανταποκρίσεως στη θεραπεία.

Πρακτικά, είναι μια εξέταση που απαντάει σε ειδικά ερωτήματα που προκύπτουν μετά από μια βασική κλινική και παρακλινική εκτίμηση (ιστορικό, φυσική εξέταση, ακτινογραφία θώρακος, σπιρομέτρηση, ΗΚΓ/μα, υπερηχογράφημα καρδίας). Τα αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών πρέπει να συνυπολογίζονται και να συνεκτιμώνται στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων της ΚΑΔΚ.

Η ΚΑΔΚ χρησιμοποιείται σε ένα ευρύ φάσμα κλινικών περιπτώσεων:

• Εκτίμηση της ανοχής στην κόπωση και διερεύνηση αδιάγνωστης μείωσης της ικανότητας για άσκηση

• Δύσπνοια προσπαθείας αγνώστου αιτιολογίας

• Εκτίμηση ασθενών με αναπνευστικά νοσήματα

• Εκτίμηση ασθενών με καρδιαγγειακά νοσήματα: Η ΚΑΔΚ μας επιτρέπει να διακρίνουμε, αν τα αίτια του περιορισμού της ικανότητας για άσκηση είναι πνευμονικά ή καρδιακά.

Πολλές φορές, κυρίως σε ηλικιωμένους ασθενείς, συνυπάρχουν καρδιακά και πνευμονικά νοσήματα. Στην περίπτωση αυτή, η δοκιμασία θα δείξει ποιο από τα δύο είναι ο περιοριστικός παράγων. Η καρδιακή ανεπάρκεια είναι η νόσος του καρδιαγγειακού συστήματος, στην οποία η ΚΑΔΚ έχει την ευρύτερη εφαρμογή και μάλιστα τείνει να καθιερωθεί ως εξέταση ρουτίνας για όλους τους ασθενείς που διερευνώνται ή θεραπεύονται για καρδιακή ανεπάρκεια.

• Ειδικές εφαρμογές της καρδιοαναπνευστικής δοκιμασίας κοπώσεως

1. Προεγχειρητική εκτίμηση κινδύνου (διεγχειρητικού-μετεγχειρητικού) του ασθενούς: Οι επεμβάσεις στις οποίες κυρίως χρησιμοποιείται η ΚΑΔΚ ως δείκτης πρόβλεψης της πορείας των ασθενών, είναι οι επεμβάσεις αφαίρεσης τμήματος ή όλου του πνεύμονος (λόγω καρκίνου ή πνευμονικού εμφυσήματος), οι βαριές αγγειοχειρουργικές επεμβάσεις και οι επεμβάσεις βαριατρικής χειρουργικής στη νοσογόνο παχυσαρκία.

2. Εκτίμηση ασθενών πριν και μετά από μεταμόσχευση καρδιάς ή πνευμόνων

3. Οδηγίες για άσκηση και καρδιακή-πνευμονική αποκατάσταση: Τα προγράμματα αποκατάστασης αποτελούν σημαντικό μέρος της ολοκληρωμένης αντιμετώπισης ενός ασθενούς με ΧΑΠ, καρδιακή ανεπάρκεια ή άλλο χρόνιο πνευμονικό ή καρδιακό νόσημα. Η ΚΑΔΚ είναι απαραίτητη πριν την έναρξη οποιουδήποτε προγράμματος αποκατάστασης, αφ' ενός για να πιστοποιήσει ότι ο ασθενής μπορεί να ασκηθεί με ασφάλεια (εμφάνιση αρρυθμιών, πτώση κορεσμού αιμοσφαιρίνης) και αφ' ετέρου να προσδιορίσει την ακριβή ένταση στην οποία θα ασκείται ο ασθενής. Επίσης, μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, η δοκιμασία προσφέρει μια αντικειμενική και συγκρίσιμη καταγραφή της βελτίωσης ή όχι της ανοχής στην κόπωση.

4. Εκτίμηση αναπηρίας – ικανότητας προς εργασία (για πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, τροχαία ατυχήματα κλπ.)

5. Αθλητική εργομετρία: Η ΚΑΔΚ είναι πλέον μια καλά μελετημένη και καταξιωμένη μέθοδος εκτίμησης του επιπέδου φυσικής κατάστασης των αθλητών. Επίσης χρησιμεύει σαν οδηγός, με τα στοιχεία που παρέχει, για τη συνταγογράφηση προγραμμάτων προπόνησης. Οι ολυμπιακές αρχές πολλών χωρών συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ χρησιμοποιούν την ΚΑΔΚ σε διάφορα αθλήματα όπως: ποδόσφαιρο, μπάσκετ, βόλεϊ, τένις, κολύμβηση, στίβος, άρση βαρών, κωπηλασία, ποδηλασία κλπ.
6. Οδηγίες για άσκηση στην αποκατάσταση της παχυσαρκίας

2. Έμμεση θερμιδομετρία (δηλαδή μέτρηση του βασικού μεταβολισμού) ηρεμίας

Ο ΒΜΡ (Βασικός Μεταβολικός Ρυθμός ή απλούστερα Βασικός Μεταβολισμός) – Basal Metabolic Rate (BMR) είναι η ελάχιστη ποσότητα θερμίδων που απαιτούνται για τη διατήρηση της ζωής σε ένα άτομο που τελεί εν ηρεμία ή απλούστερα το ποσό ενέργειας που χρειάζεται το σώμα στη υποθετική περίπτωση που το άτομο κοιμάται όλο το 24ωρο. Η εξέταση διενεργείται με το εργοσπιρόμετρο, ενώ ο ασθενής είναι ξαπλωμένος και ακίνητος στο εξεταστικό κρεβάτι για περίπου 15-30 λεπτά, φορώντας ειδική μάσκα ή επιστόμιο.

Παράγοντες που επηρεάζουν το βασικό μεταβολισμό είναι:

1. Ηλικία: οι νέοι έχουν υψηλότερο ΒΜΡ από τους ηλικιωμένους λόγω μεγαλύτερης μυϊκής μάζας.
2. Ύψος: οι ψηλοί, αδύνατοι άνθρωποι έχουν συνήθως υψηλότερο ΒΜΡ.
3. Ανάπτυξη: τα παιδιά και οι έγκυες έχουν υψηλότερο ΒΜΡ.
4. Σύσταση σώματος: όσο μεγαλύτερη η μυϊκή μάζα, τόσο υψηλότερος ο ΒΜΡ ενώ όσο περισσότερο λίπος τόσο χαμηλότερος ο ΒΜΡ.
5. Πυρετός: αυξάνει το ΒΜΡ.
6. Στρες: οι ορμόνες του στρες όπως η αδρεναλίνη αυξάνουν το ΒΜΡ.
7. Θερμοκρασία περιβάλλοντος: τόσο το κρύο, όσο και η ζέστη αυξάνουν το μεταβολισμό.
8. Νηστεία/Απίσχναση: δραματικά μειώνουν το ΒΜΡ.
9. Υποθρεψία: μειώνει το ΒΜΡ.
10. Θυροξίνη: είναι ένας από τους κύριους ρυθμιστές του ΒΜΡ στον άνθρωπο. Οι αυξημένες ποσότητες αυτής αυξάνουν το ΒΜΡ. (Αυτός είναι και ο λόγος που πρέπει να αποκλειστεί ο υπερ- ή υποθυρεοειδισμός πριν τη συνταγογράφηση υποθερμιδικής δίαιτας, ιδιαίτερα σε νεφροπαθείς ή καρδιοπαθείς).

Κατά τη μέτρηση του ΒΜΡ με το εργοσπιρόμετρο στην ηρεμία (περίπου 15-30 λεπτά) μετρώνται η κατανάλωση Ο2, η αποβολή CO2, το αναπνευστικό πηλίκο (RQ) και διάφοροι άλλοι αναπνευστικοί δείκτες (πχ. κατά λεπτό όγκος αερισμού, αριθμός αναπνοών ανά λεπτό, τύπος της αναπνοής κλπ.). Μ’αυτούς τους δείκτες μπορούμε με μεγάλη ακρίβεια να αποκτήσουμε μια λεπτομερή εικόνα των μεταβολικών διεργασιών του σώματος στην ηρεμία και να σχεδιάσουμε έτσι ένα αποτελεσματικό και εξατομικευμένο πρόγραμμα διατροφικής διαχείρισης, ελαχιστοποιώντας τον κίνδυνο καρδιαγγειακών, νεφρολογικών, ηλεκτρολυτικών και μεταβολικών επιπλοκών εν γένει, κατά τη διάρκεια υποθερμιδικών διατροφολογικών προγραμμάτων.

Επίσης, η εξέταση αυτή μπορεί να είναι και διαγνωστική σε περιπτώσεις νόσων με μεταβολική εκτροπή, όπως απορρύθμιση σακχαρώδους διαβήτη, υπερκαταβολισμός σε έδαφος χρόνιων λοιμώξεων ή χρόνιας λήψης κορτιζόνης κλπ.

3. Ανάλυση της σύστασης του σώματος (σωματομετρία)

Εκτιμάται η σωματική αναλογία σε οστική, λιπώδη και μη λιπώδη (κυρίως μυϊκή) μάζα. Οι πιο σύγχρονες μέθοδοι είναι η αεροπυκνομετρία, η βιοηλεκτρική αντίσταση των ιστών (ΒΙΑ), η διπλή ενεργειακή απορρόφηση ακτινών Χ (DEXA), η αξονική και μαγνητική τομογραφία. Επίσης, η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET-scan) συνεισέφερε ουσιαστικά στη λειτουργική διεύρυνση του λιπώδους ιστού, ιδίως του φαιού.
Από όλες τις προαναφερόμενες, η μέθοδος DEXA (Dual-energy X-rays absorptiometry) αποτελεί την πιο σύγχρονη και αξιόπιστη μέθοδο αναφοράς για την εκτίμηση της σύστασης του σώματος και είναι αυτή που χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της αξιοπιστίας των άλλων μεθόδων. Με την μέθοδο DEXA μελετώνται τρία συστατικά του σώματος δηλαδή ο μυϊκός ιστός, ο λιπώδης ιστός και η οστική μάζα. Η εξέταση γίνεται σ’ έναν ολοσωματικό σαρωτή (scanner) με τον ασθενή σε ύπτια θέση και διαρκεί 30-45 λεπτά.

Κλείνοντας πρέπει να πούμε ότι τα ιατρικώς εποπτευόμενα εξατομικευμένα προγράμματα άσκησης και διατροφής είναι αυτά που θα επικρατήσουν στο πολύ σύντομο μέλλον στον τομέα της ευζωίας, δεδομένης αφενός της συνεχώς αυξανόμενης νοσηρότητας και γήρανσης του πληθυσμού και αφετέρου της σταδιακής απόσυρσης των κρατικών υπηρεσιών από την υγειονομική φροντίδα.

 *Η πρόληψη στον τομέα της υγείας μπορεί να διαιρεθεί σε τρία επίπεδα: πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής. Πρωτογενής πρόληψη: συμπεριλαμβάνει διαδικασίες που αφορούν στον γενικό πληθυσμό στην κοινότητα πχ. εμβολιασμοί, εξασφάλιση υγιούς περιβάλλοντος (υγιεινό νερό, υγιεινή τροφή, πρόληψη ατυχημάτων κ.λπ.).Η πρωτογενής πρόληψη δεν περιορίζεται στο χώρο του νοσοκομείου, αλλά έχει ευρύτερες εφαρμογές μέσα στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης της χώρας. Ασκείται στα κέντρα υγείας, σε εξωτερικά ιατρεία, σε κατ’ οίκον επισκέψεις και σε κάθε κοινοτική υπηρεσία υγείας. Ο κύριος στόχος είναι η πρόληψη των ασθενειών, η διατήρηση της ευεξίας και η αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων υγείας. Δευτερογενής πρόληψη: συμπεριλαμβάνει την έγκαιρη διάγνωση των νόσων ή επιπλοκών και την εφαρμογή της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής, ενώ συγχρόνως ερευνά νόσους και αναπηρίες σε άτομα που φαινομενικά είναι υγιή. Τριτογενής πρόληψη: είναι η διαδικασία που παρεμβαίνει στον περιορισμό εμφάνισης αναπηριών ή χρονίων νόσων και αποσκοπεί στον έλεγχο της ήδη εκδηλωμένης νόσου, μερικώς ή γενικώς, και στην αποκατάσταση των αρρώστων.

Ευχαρiστούμε τον κ.Σωτήρη Αναγνωστόπουλο MD.Κλινικός Καρδιολόγος -Ειδικός Καρδιολόγος Αποκατάστασης Ολιστικός Καρδιολόγος .Για περισσότερες πληροφορίες καλέστε:697 475 9988 & 281 024 0017